Tüyler ürpertici bir sahne... Sıcak Senegal savanasında, vücudundaki ciddi yaralarla ve hala kanı akarken saatlerce yerde yattı.

Kurban, Foudouko isimli bir Batı Afrika şempanzesi. Foudouko, taşlar ve sopalarla dövülmüş, üzerinde tepinilmiş ve ardından kendi topluluğu tarafından etleri yenilmiş. Bu durum, komşu bir kabilenin bir üyesini öldürmek yerine, bir grup şempanzenin kendi yetişkin erkeklerinden birini öldürdüğü bilinen dokuz vakadan biridir. Böylesi grup içi öldürmeler genellikle nadir görülür ancak, University of Minnesota'dan Michael Wilson, bu vakaların, erkek koalisyonunun kurulması gibi şempanze davranışlarına dair değerli bilgiler sağladığını ileri sürüyor.

Peki bu koalisyonlar neden bazen başarılı olurken, çoğunlukla başarısız oluyor? Araştırmacılara göre, bu durum, şempanzelerin ve hatta bizlerin dahi yaşamlarının merkezini oluşturan işbirliği ve çatışma arasındaki gerilimin tam kalbinde bulunuyor. Şempanzeler, genellikle yetişkin dişilerin erkeklerden sayıca üstün olduğu gruplar halinde yaşar. Fakat, cinayetin olduğu grupta ise, bu durum tam tersiydi. Bu dengeyi tersine çevirirseniz ve neredeyse iki erkeğe bir dişi düşerse, bu durum üreme için rekabeti ciddi anlamda yoğunlaştırır. Görünüşe göre de, söz konusu cinayetin kilit noktasını burası oluşturuyor.

2001 yılından beri Güneydoğu Senegal'de bu şempanze grubuyla çalışan Iowa State University'den Jill Pruetz de bu iddiayı doğruluyor. Pruetz'e göre, insan etkisi, cinsiyet oranının çarpıklığına neden olmuş olabilir ve bu da saldırının arkasındaki muhtemel sebep olabilir. Çünkü, Senegal'de, yavrularının ticareti yapılmak üzere dişi şempanzeler kaçak olarak avlanıyor.

İktidardan Düşüş

13 yıl önce, Foudouko, Fongoli Savanna Şempanze Projesi'nin bir parçası olan Fongoli çalışma alanındaki şempanze klanlarından birinde hüküm sahibi oldu. Pruetz'e göre, bir alfa erkeği olarak, Foudouko, bir nevi tiran gibiydi. Gençliğinin sonlarına doğru, alfa statüsünü kazanan Foudouko, grubun beta erkeği olan sağ-kolu Mamadou ile yıllarca hüküm sürdü. 2007 yılında, ağır yaralanma sonucu gruptan haftalarca ayrı kalan Mamadou (beta-erkek), zayıf bir halde gruba geri döndü ve sosyal hiyerarşide daha düşük bir seviyeye sahip oldu. Foudouko, artık-zayıf olan partneriyle ittifakını sürdürmesinden kaynaklı, gruptan dışlandı ve sonrasında da diğerleri tarafından devrildi. Yıllarca şempanze toplumunun kıyısında köşesinde tek başına yaşayan devrik lider, araştırmacılar tarafından yılda yalnızca bir-iki kez gözlemlenebildi.

Fongoli'deki şempanze grupları, oldukça izole topluluklardır, dolayısıyla Foudouko'nun tekrar gruba katılabilmesi için tek bir şansı vardı; bir eş bulmak. 2013 yılı itibariyle, Mamadou, eski statüsü olan beta erkek statüsünü geri kazanmış, kardeşi David ise grubun alfa erkeği olmuştu. Kardeşler, Foudouko'nun gruba tekrar katılmasını onaylamalarına rağmen, grubun diğer üyeleri periyodik olarak bu eski devrik lideri kovalamayı sürdürdü. Gözlemlerini aktaran Pruetz, gruptaki her biri genç beş erkeğin, bir araya gelerek Foudouko'nun gruba tekrar alınmasına karşı çıktıklarını söylüyor. Çünkü Foudouko, hiyerarşi içinde tekrar yüksek bir rütbe sahibi olmaya çalışıyordu ve bu durum da grup içinde kabul edilemez bir durumdu.

Foudouko da Birçok Diktatör Gibi Aynı Sonu Yaşadı

Bir sabah, araştırmacılar, şempanzelerin yuvalarından gürültülü çığlıklar ve bağırışlar duyarak uyandılar. Şafak vakti, araştırmacılar, yerde cansız halde yatan Foudouko'nun ilk etapta sağ ayağından derin bir ısırık aldığını gördüler. Sonrasında, sırtında büyük bir yara, kaburgasının kırık ve anüsünün de yırtık halde olduğu görüldü. Araştırmacılar, Foudouko'nun ölüm sebebinin; iç yaralanmalar ya da ayağındaki kan kaybından kaynaklandığının muhtemel olduğunu söylüyorlar. Öte yandan, Foudouko'nun parmaklarında da yaralanmalar olduğu gözlemlendi. Araştırmacılara göre, bu yaralanmalar, saldırı sırasında diğer şempanzelerin Foudouko'nun kollarını gerdirmek için ısırmalarından kaynaklanmış olabilir. Ölümünün ardından da, grup, şiddete devam etti. Foudouko’nun vücuduna taşlar atılıyor, sopalarla vuruluyor, kemikleri kırılıyor, ısırılıyor ve en sonunda da etinin bir kısmı yeniyordu.

Araştırmacılardan Pruetz, cesedi en fazla yiyenin hiyerarşideki iki yüksek rütbeli erkeğin anneleri olduğunu, hatta bu erkeklerin grup içerisinde cesede agresif biçimde saldırmayan tek bireyler olduğunu ve Mamadou'nun ise eski ortağını ayağa kaldırmaya çalıştığını söylüyor. Peki şempanzeler ölümün gerçekleştiğini anlamışlar mıydı? İşte burası pek net değil. Ancak, şempanzelerin, bir kişinin ölüp ölmediğini anlamak için nabzını ya da nefes alış verişini kontrol edecek kavrayışa sahip olmadıklarını biliyoruz, dolayısıyla, öldürdükleri bireyin cesedini dövüyor olmaları çok daha muhtemeldir. Fakat, yamyamlık ise son derece alışılmadık bir durum.

Foudouko’nun ölümünün ardından, eski dostu, bir zamanların beta-erkeği Mamadou da, aynı genç erkekler tarafından grubun dışına atıldı. Pruetz, şempanzelerin Mamadou'ya davranışlarının, Foudouko'nun tekrar gruba dahil olmaya çalıştığındaki gibi olduğunu ve destanın devam ettiğini söylüyor.