Dünya dışı yaşam arayışlarının ve potansiyel bir alternatif yaşanabilir gezegen bulma arayışlarının uğrak noktası olan Titan, Satürn'ün 62 uydusundan yalnızca biridir. Bilindiği üzere sıvı hidrokarbonlarla dolu denizler ve göller barındırıyor. Peki bu yüzey çökelmelerine sebep olan etken kuvvet nedir? NASA'dan ve Avrupa Uzay Ajansı (ESA)'nın 'Cassini görevi'nden elde edilen verilerin incelendiği yeni bir çalışma; uydunun yüzeyinin aynı Dünya'daki obrukların oluşumu gibi bir süreç ile çökeldiğini öne sürüyor.

Titan; Güneş Sistemi'nden Dünya dışında yüzey gölleri ve denizlerine sahip tek cisim ve gözlemleri Cassini uzay aracı tarafından gerçekleştiriliyor. Ancak Titan'ın soğuk yüzeyinde ( -180 santigrat derece civarı) sudan ziyade, sıvı metan ve etan baskın durumda. Bu baskınlığı Dünya yüzey sıvılarındaki suyun baskınlığı gibi düşünebiliriz.

Cassini, Titan'ın kutuplarına yakın yerlerinde ayırt edici özellik yaratan iki ayrı çökelim formu tespit etti: Etanla ve metanla dolu olanlar. Bu çökelmeler; nehir benzeri dallanmış kanallarla beslenen, yüzlerce kilometre genişliğinde ve yüzlerce metre derinliğinde büyük denizlerdir.  Ayrıca Titan birçok, nispeten daha küçük daha dar ve sığ, yuvarlak hatlı, dik ve derin kenarlara sahip, çoğunlukla daha düz alanlarda bulunan göllerde barındırıyor. Bunlarla birlikte, Cassini içinde hiç sıvı olmayan boş çökelme formları da tespit etti.

Göller genellikle, nehirlerle pek ilişki halinde değilldir ve çoğunlukla yağmur suları veyahut yer altından besleyen sıvılarla dolarlar. Satürn ve Titan'daki bazı göllerin 30 yıllık mevsimsel döngüleri süresinde dolduğu ve tekrar kuruduğu düşünülüyor. Ancak bazı çökelme yapıların nasıl göl olduğu hala tam olarak bilinmiyor.

Son dönemde, bir araştırma ekibi sorunun cevabı için kendi gezegenimizi incelemeye başladı. Keşfe göre, Titan gölleri, Dünya'daki karstik yüzey formlarının bir eşiz oluşumu denebilir. Bunlar alçıtaşı ve kireçtaşı gibi çözünebilir taşların, çökmesiyle oluşan şekillerdir ve yeraltı suları ile yağmur suları taşlardan içeri sızmaktadır.

Bu özellikleri ortaya çıkaran aşınma oranı; taşların kimyası, yağış miktarı ve şiddeti, yüzey sıcaklığı gibi değişkenlere bağlı olarak gelişiyor. Tüm açılardan bu parametreler Dünya'dan farklılık gösterse de, altında yatan süreç şaşırtıcı derecede benzer de olabilir.

ESA 'dan Thomas Cornet önderliğindeki bir araştırma ekibi, Titan yüzeyindeki kara parçalarının çözünerek bu yüzey şekillerini oluşturması için ne kadar zaman gerektiğini hesapladı. Yapılan varsayıma göre, yüzey katı organik maddeler ile kaplı ve ana çözücü olarak sıvı hidrokarbonlar bulunuyor. Bunlara ek olarak hesaplara sadece titan'ın bugünkü iklimsel koşullarının modeli katıldı.

Bilimciler, Titan'ın nispeten yağışlı olan kutup bölgelerinde 100 metre derinliğinde bir çökelmenin oluşması için 50 milyon yıla ihtiyaç olduğunu saptadı. Bulgu, Titan'ın genç yüzey yaşı ile son derece tutarlı bir çizgide.

Araştırmada Titan'daki sıvı hidrokarbonlarda organiklerin aşınma oranı ile, Dünya'daki sularda uçucu mineraller ile karbonatın aşınma oranı karşılaştırıldı. Bu çözünme süreci Titan'da Dünya'dakine nazaran 30 kat daha yavaş işliyor. Bunun sebepleri arasında da Titan'ın bir yılının daha uzun olması ve yağmurların yalnızca yaz aylarında yağması gösteriliyor. Tüm bunlara karşın, araştırmacılar, Titan'daki yüzey şekillerinin oluşumunun ve göllerin kökeninin bu çözülme sürecine dayandığını düşünüyor.

Bunlara ek olarak, yağışın görece daha az olduğu düşük enlemlerde göl çökelmelerinin ne kadar sürede oluşabileceği de hesaplandı. Bu coğrafik bölgelerde, çökelme yapılarının daha az görülmesi ile tutarlı olarak sürenin çok daha uzun (375 milyon yıl) olduğu saptandı.

ESA'nın Cassini projesinde görev alan Nicolas Altobelli, " Titan'ın yüzey özelilklerini Dünya'daki örneklerle karşılaştırıp, bir kaç basit hesaplama uyguladığımızda, çok farklı kimyasal ve iklimsel gidişat altında dahi benzer yüzey oluşumu süreçleri tespit ettik. Bu yöntem ile araştırmamız, evimiz olan Dünya ile Güneş sisteminde milyarlarca kilometre uzaklıktaki dinamik bir cisim arasında çok iyi bir karşılaştırma araştırması halini aldı" şeklinde açıkladı.

 

---

Referans : Thomas Cornet, Daniel Cordier, Tangui Le Bahers, Olivier Bourgeois, Cyril Fleurant, Stéphane Le Mouélic, Nicolas Altobelli. Dissolution on Titan and on Earth: Toward the age of Titan's karstic landscapes. Journal of Geophysical Research: Planets, 2015; DOI: 10.1002/2014JE004738

Kaynak : NASA Official Website, The Mysterious ‘Lakes’ on Saturn's Moon Titan, www.nasa.gov/feature/the-mysterious-lakes-on-saturns-moon-titan

---