Kertenkeleler ve keler gibi sürüngenler için bile seks ve cinsellik basit sıradan olaylar olmayabilir. Memelilerin aksine, doğu Avustralya'da bulunan iri kertenkeleler olan sakallı ejderlerin (ing. central bearded dragons) cinsiyetleri hem kromozomları hem de çevre şartları tarafından belirleniyor.

Eğer bıraktıkları yumurtalar yüksek sıcaklıklarda inkübe edilirse veya kuluçkaya bırakılırsa, erkek embriyolar dişiye dönüşüyor. Bu tip bir çevresel etkinin sonuçları kısa vadede çok önemsiz gibi görünebilir ancak tür içi davranışların evriminde ve üreme aktivitelerinde uzun vadede belirleyici sonuçlar doğurabilir.

Bahsi geçen şekilde cinsiyet-değiştiren kertenkeleler, hali hazırda erkek kromozomlarını taşıyorlar ancak fonksiyonel veya başka bir deyişle işlevsel olarak süperdişilere dönüşüyorlar. Bu süperdişilerin bıraktığı yumurtalar da normak dişilere göre sayıca daha fazla. Yeni çalışma ile, belli koşullar altında bu süperdişilerin normal dişileri yok oluşa sürükleyebileceği ön görülüyor. Bunun çıkarımın sebebi ise yalnızca yeni süperdişi cinsiyetinin çok yumurta üretmesi değil, aynı zamanda görünür biçimde daha cesur ve atılgan olmaları olarak görülüyor.

Şekilleri, fizyolojileri ve davranışları incelenen 20 adet cinsiyet-değiştirmiş dişi, 55 erkek ve 40 normal dişi kertenkeleden elde edilen verilerin analizi sonucunda, bilim insanları cinsiyeti-değişmiş dişilerin fiziksel olarak erkeklere benziyor olduğunu ortaya çıkardı. Buna göre istatistiksel olarak da doğrulanan veriler, süperdişilerin, erkek ejderlerdeki gibi uzun kuyruk ve yüksek vücut ısısı özelliklerine sahip olduklarını gösteriyor.

Bu iki cinsiyetin davranışsal olarak da benzer tarafları var: kromozomal yapılarının değişmemiş olması dolayısıyla aktif ve cesur erkekler gibi davranan süperdişiler, dahası verimli ve yaşayabilir yumurtalar bırakıyor. Proceedings of the Royal Society B'de yayımlanan makalelerinde araştırmacılar, bu cinsiyeti-değişmiş dişilerin genetik olarak direkt erkek olan kertenkelelere göre daha erkeksi davranışlar sergilerdiklerini öne sürüyor.

Tüm bu avantajların beraberinde getirdiği üzre, üçüncü cinsiyet olan süperdişiler normal dişiler ile kolaylıkla rekabet edebiliyor ve hatta bilim insanlarına göre bazı kertenkele popülasyonlarında bunun sonucunda, normal dişiler ve dişi cinsiyet kromozomu kaybolabilir. Burada bir kafa karışıklığına sebep olmamak için şunu belirtmekte fayda var: bu kertenkele türünde dişiler, cinsiyet kromozomlarında tıpkı insanlardaki erkek cinsiyet kromozomları (XY) gibi heterogametik bir yapıya sahip.

Böyle bir popülasyonda, ejderlerin cinsiyetleri artık genetik olarak değil yalnızca bir çevresel şart olarak sıcaklık tarafından belirlenecektir. Elbette şu ana kadar bahsedilen herşey yalnızca laboratuvar ortamında gerçekleşti. Doğada bu tip bir özelliğin kendiliğinden ortaya çıkması, deneyde uygulanan kuluçka sıcaklığının doğada da elde edilmesi mümkün olabilir mi? Bilimciler de bunun incelemesine devam ediyor.

---

Kaynak : Virginia Morell, ‘Third sex’ lizards could outcompete their normal female cousins, 7 Haziran 2016 , www.sciencemag.org/news/2016/06/third-sex-lizards-could-outcompete-their-normal-female-cousins

Makale Referans : DOI: 10.1126/science.aag0594

---